Dlaczego gitara się rozstraja?
Na to pytanie nie ma jednej odpowiedzi, lecz wiele - zarazem sama konstrukcja może sprzyjać rozstrajaniu się gitary, a także styl gry, a nawet po warunki środowiskowe. Temat jest złożony i nie jednoznaczny, lecz w tym artykule, będą państwu poruszone najbardziej istotne zjawiska, które wpływają na roztajanie się gitary. Artykuł dotyczy głównie konstrukcji Gitar Eklektycznych, lecz wiele tych zjawisk także będzie oddziaływało w innych typach instrumentów jak w np. Gitach Basowych lub Akustycznych.
Blokowanie się strun (zakleszczanie)
Blokowanie się strun (potocznie także zwane zakleszczaniem) jest to jedno z najczęstszych zjawisk, w klasycznych konstrukcjach, bez blokady na siodełku i niektórych typach mostków - które jest odpowiedzialnie za rozstrajanie się gitary podczas gry na gitarze. Teraz trzeba zadać sobie pytanie - Dlaczego tak się dzieje? Struna podczas np. podciągania (lub podczas wajchowania mostka typu tremolo) , zostaje rozciągnięta po całej swojej długości, także między kluczem a siodełkiem, po puszczeniu/zwolnieniu podciągnięcia potrafi się przyblokować (zakleszczyć) na siodełku - de facto nie wracając do swego pierwotnego strojenia. Głównym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu tego zjawiska jest kąt załamania się struny na siodełku.
Na powyższej ilustracji mamy dwie główki różnych gitar, pierwsza to typową (rozkład i pozycje kluczy wglądem siodełka) główkę Gibsona - Les Pual'a , druga to MusicMan - Majesty. W pierwszym przypadku (Les Pual'a) żadne struny nie są poprowadzone w linii prostej między mostkiem a kluczami, przez co struny są załamane na siodełku - co powoduje zwiększone tarcie. Im większe załamanie strun na siodełku, tym pojawia się większe dodatkowe tarcie na blok siodełka - co z kolei przekłada się przekłada na to, że jest większa szansa na przyblokowanie się struny. Przyblokowanie struny jest wtedy kiedy nie wraca do tego samego naciągu zarazem między kluczem a siodełkiem i, siodełkiem a mostkiem. Także i sama odległość między siodełkiem a kluczem ma znaczenie, im większa odległość, tym proporcjonalnie więcej naciągu struny może się przyblokować między kluczem a siodełkiem. Przykładem nowocześniejszej, lepszej konstrukcji główki jest MusicMan, którego struny idą w prostej linii i odległość kluczy od siodełka jest o wiele mniejsza - co pozwala na zminimalizowanie zjawiska przyblokowania się strun na siodełku, ale całkowicie go nie wyklucza.
Niektóre dwuczęściowe mostki, także są narażone na to zjawisko, z tą różnicą, że zamiast na siodełku potrafią blokować się na bloczkach od menzury, przykładem takich mostków jest Tone-o-Matic. Dość często fabrycznie ustawione mostki Tone-o-Matic, mają blok od menzury (ang. tailpiece) wysoko wysunięte względem korpusu, a blok zaczepu (ang. stoptail) strun (ten, w który mocuje się stunt) jest dość nisko. To także powoduje duży kąt załamania struny, co przekłada się na większe tarcie i zwiększa szanse, że struna się przyblokuje. Duży kąt i mocna siła nacisku też wypływa na samą żywotność struny!
Jak zniwelować ten efekt?
W przypadku siodełek - Jedną z najbardziej skutecznych metod i zarazem najmniej inwazyjnych jest lubrykowanie rowków siodełka, by zmniejszyć tarcie, wykorzystuje się do tego wosk, oleje lub w domowych warunkach grafituje się rowki miękkim ołówkiem. Rozwiązaniem innym jest przeróbka lutnicza i zamontowanie blokady strun na siodełku.
Odradzam próby poszerzenia rowków, choć może to zniwelować w jakimś stopniu tarcie przy bardzo ciasnych rowkach - to luz w rowku może spowodować później brzęczenie struny! Jedyną Przy pewnych konstrukcjach główek jak np. w Les Paul'ach można zastosować String Butler. Jest to blok z rolkami który montuje się na główce i przez niego przeprowadza się struny, by zmniejszyć kat prowadzenia strun, co przekłada się na mniejszą szansę na zakleszczenie się struny.
W przypadku mostków Tone-o-Matic, zaleca się podniesienie bloku z zaczepem strun (ang. stoptail) i założenie ich od drugiej strony - tak aby zamiast wychodzić od strony bloku z menzurą (ang. tailpiece) wychodziły od drugiej strony i przechodziły podobnie jak w mostku typu Warp-a-round. Metoda ta z angielskiego nazywa się top-wrapped strings (brak polskiej nazwy). Innym/dodatkowym rozwiązaniem, jest montowanie bloku z menzurą, który posiada rolki.
Ciekawostka
Czasem w pewnych sytuacjach, struna potrafi się sama zablokować w odpowiednim strojeniu w siodełku, przez co nie pracuje po całej długości i zachowuje strój nawet po puszczeniu podciągnięcia.
Ważne- ten efekt dzieje się głównie podczas podciągania strun, a także korzystania mostków tremolo (bez blokady na siodełku!). A efekt, z jaką intensywnością będzie występować to zjawisko (zakleszczania się strun), zależy bardzo od konstrukcji główki lub rodzaju mostka. Najgorzej przez swoją ergonomię wypadają główki Les Pauli, Gibsonów i Jacksonów. Główki Fenderów wypadają całkiem przyzwoicie, to nadal jest szansa, że zjawisko zakleszczania się strun będzie sporadycznie występowało.
Nie poprawnie nawinięte struny na klucze
Kolejną dość popularną przyczyną jest nie poprawnie nawinięte struny na klucze. Zarazem zbyt duża ilość zwojów, które nachodzą na siebie, jak i założenie strun od tej strony, która zwiększa kąt załamania struny na siodełku. Zwoje strun, które nachodzą na siebie, powodują niestabilne mocowanie struny - ponieważ potrafią przeskakiwać pod siłą naciągu, co przekłada się finalnie na rozstrajanie. Dla optymalnego mocowania zaleca się trzy, cztery zwoje, które są jeden pod drugim i nie chodzą na wzajemnie na siebie.
Warunki środowiskowe
Temperatura otoczenia jest także bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na stabilność strojenia. Struny posiadają zazwyczaj stalowy rdzeń, który pod wpływem zmian temperatury potrafi się kurczyć się i rozszerzać - jest to naturalne fizyczne zjawisko metali. Nawet różnica 2-3 stopni Celsjusza, może już spowodować 1-2 Centy zmiany w strojeniu, przy większych różnicach temperatury dochodzi do większych zmian. Więc to dość normalne, kiedy po transporcie gitary lub po zmianie temperatury w pomieszczeniu, w którym jest gitara, wszystkie struny potrafią mieć odchyły od wcześniejszego idealnego strojenia. W pewnych przypadkach efekt rostrajanie się gitary może być pogłębiony z powodu odblokowania się struny przez kurczenie/rozszerzanie struny, która była wcześniej zaklesczona.
Zły setup (złe ustawienie mostka)
Przy konstrukcjach z ruchomymi mostkami typu tremolo (a także z rodziny flody rose), niepoprawne ustawienie mostka (np. zbyt mocny/słaby naciąg strun, zbyt mocny/słaby naciąg sprężyn od mostka czy nawet blokowanie elementów mostka w konstrukcjach jaguar/jazzmaster), może także wpływać na większe rozstrajanie się gitary podczas gry. Każdy mostek z ruchomymi elementami ma pewne optimum swojej pracy, czynników, zmiennych, które finalnie wpływają na to, jak gitara trzyma strój.
Uszkodzenia techniczne gitary
Zerwany pręt, pęknięcia gryfu lub innych mocowań, wpływają dość często na geometrię instrumentu, powodując niestabilną siłę naciągu, która finalnie może doprowadzać do rozstrajania się instrumentu.
Świeże struny
To bardzo powszechne i naturalne zjawisko, polegające na tym ze świeżo założone pod siłą naciągu rozciągają się - względem punktów zaczepu struny. Zazwyczaj to zjawisko trwa od trzech do siedmiu dni, z każdym dniem tracąc na intensywności.
Mity, nierozumienia i niedopowiedzenia
Klucze
Bardzo popularnym zabiegiem jest wymiana kluczy na blokowane w celu poprawienia, aby gitara lepiej trzymała strój - lecz tak naprawdę rodzaj kluczy, nie ma żadnego znaczenia, o ile poprawnie się założy struny! Blokowane klucze mogą ułatwić zakładanie strun, a także przesiadka z kluczy typu Vintage na Olejowe poprawić odczucie kręcenia kluczem w celu nastrojenia struny, lecz w praktyce nie wpływają w żaden sposób na trzymanie stroju!
Ześlizgiwanie się struny z klucza
Bardzo często można przeczytać na interntach, z klucze blokowane negują to zjawisko... Tak i nie, O ile założy 3-4 zwoje na klucz, a także poprawnie włoży się strunę w klucz - takie zjawisko nie powinno nigdy występować, z powodu tarcia struny do wewnątrz klucza.
Samoistne rozkręcanie się kluczy
Siła tarcia i naciągu przy poprawnie założonych strunach uniemożliw takiemu zjawisku. Dość często także podczas transportu instrumentu dochodzi do nieświadomego przekręcenia klucza (np. podczas wkładania do futerału) - przez co błędnie obwinia się klucze o samoistne rozkręcanie się.
Mostki typu floyd rose (tanie - special) nie trzymają stroju
Poprawnie ustawiony mostek, z dobrze dobranymi strunami do danego strojenia, to bardzo stabilna konstrukcja względem trzymania strojenia - głównie dlatego że przy mostkach z rodziny flojd rose stosuje się blokady strun na siodełku, a także w bloku mostka struny wychodzą prawie bezpośrednio z zaczepów, przez co nie mają się gdzie blokować. Dlaczego biorą się takie opinie? Dość często ludzie dobierają zły rozmiar strun względem docelowego strojenia i zbyt duża siła naciągu wygniata punkty styku mostka z trzpieniami, na których opiera się blok mostka - co finalnie może powodować przeskakiwanie na trzpieniach mostka i niestabilny punkt styku. Problem głównie pojawia się w tańszych wersjach jak "special" z powodu wykorzystania gorszych jakościowo stopów, lecz za to jest tańszy w produkcji - przy odpowiednim dobrze strun do strojenia, nie powinno występować odkształcanie się bloku mostka.
Tanie gitary
Częstą popularną opinią bywa, że tanie gitary nie trzymają stroju. To zależy, bardzo tanie gitary bywają różnie wykonane, czasem wręcz tragicznie, ale o ile ktoś doprowadzi ja do poprawnego stanu technicznego to cena ich nie ma wpływu na utrzymanie stroju - nie licząc wyżej wymienionych zjawisk.
Cieńsze/Grubsze rozmiarowi strun się szybciej rozstrają
To jest mit. Sama bezpośrednio grubość strun w żaden sposób nie ma wpływu na to, jak szybko gitara się rozstraja.
Stare struny
Stare struny teorii mogą wpływać na to, ale także mogą być całkowicie neutralne dla utrzymywania strojenia! Struny strunom nie są równe, różni producenci stosują różne zabiegi technologiczne, aby otrzymać optymalną jakość i wytrzymałość strun. Znane są przypadki, kiedy dwa (a nawet cztery) letnie struny trzymają świetnie swój strój. Jeżeli jakość struny lub materiałów, z których jest wykonana, będzie niska, struna może nie naturalnie się w pewnym punkcie rozciągnąć - przez co może się roztroić - lecz te przypadki są bardzo rzadkie i zazwyczaj po chwili następuje jej pęknięcie.
Tanie struny
Motyw z tanimi strunami jest bardzo podobny jak z starymi strunami. Jak wyżej zostało wspominane: różni producenci stosują różne zabiegi technologiczne, aby otrzymać optymalną jakość i wytrzymałość strun- a w przypadku tanich strun bardziej optymalizuje się koszty produkcji, więc czasem proces technologiczny bywa oszczędny. Tanie struny prędzej pękną niż będą się rozstrajały poprzez nie naturalne rozciąganie w pojedynczym punkcie.
Podsumowanie
W praktyce, to jedynie kwestia czasu, kiedy gitara zacznie nam się rozstrajać - nawet jeżeli dobrze mamy założone struny, katy załamań strun są minimalne, mostki pracują w swoim optimum, a styl gry nie powoduje zbytnio zakleszczania się strun - to nadal nie jesteśmy w stanie zanegować warunków środowiskowych, jakim jest temperatura otoczenia.
